Η υπογονιμότητα ορίζεται ως τακτική σεξουαλική επαφή για τουλάχιστον ένα έτος, δίχως προφύλαξη και χωρίς να επιτευχθεί εγκυμοσύνη. Επηρεάζει περίπου το 10-15% των ζευγαριών.
Τι θεωρείται υπεύθυνο για τη μακροχρόνια μείωση των ποσοστών γεννήσεων και γονιμότητας στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες;
- Καθυστερημένη τεκνοποίηση
- Γάμος σε πιο προχωρημένη ηλικία και συχνότερα διαζύγια
- Μεγαλύτερο ενδιαφέρον των γυναικών για ανώτερη εκπαίδευση και καριέρα
- Βελτίωση της αντισύλληψης
- Μείωση του μεγέθους της οικογένειας
Ποια είναι η συσχέτιση μεταξύ γονιμότητας και ηλικίας;
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι ο όγκος του σπέρματος, η συγκέντρωση, η κινητικότητα και η μορφολογία του σπερματοζωαρίων μειώνονται σημαντικά με την ηλικία του άνδρα1,2,3,4
Μια βρετανική μελέτη που εξέτασε την επίδραση της ηλικίας των ανδρών στον χρόνο σύλληψης, διαπίστωσε ότι η αύξηση της ηλικίας των ανδρών σχετίζεται με αύξηση του χρόνου σύλληψης και μείωση των συνολικών ποσοστών εγκυμοσύνης. Ο χρόνος σύλληψης ήταν πενταπλάσιος για τους άνδρες άνω των 45 ετών από ό,τι για τους άνδρες κάτω των 25 ετών.5
Ωστόσο, επειδή υπάρχει μικρή ή καθόλου συνολική μετρήσιμη μείωση της ανδρικής γονιμότητας πριν από την ηλικία των 45-50 ετών, ο ανδρικός παράγοντας συμβάλλει σχετικά λίγο στη συνολική μείωση της γονιμότητας που σχετίζεται με την ηλικία.
Αντίθετα, η γυναικεία γονιμότητα σχετίζεται πολύ πιο ξεκάθαρα με την ηλικία. Τα ωάρια εναποτίθενται στις ωοθήκες σε εμβρυϊκή ηλικία. Αρχικά υπάρχουν εκατομμύρια ωοθυλάκια, αλλά με την πάροδο του χρόνου αυτή η δεξαμενή ωαρίων εξαντλείται.
Εκτός από τη μείωση του αριθμού των διαθέσιμων ωοκυττάρων, με την πρόοδο της ηλικίας μειώνεται και το ποσοστό των εναπομεινάντων γενετικώς υγειών ωοκυττάρων (23,X), γεγονός που εξηγεί αφενός τη μειωμένη γονιμότητα λόγω ηλικίας και αφετέρου την αύξηση των πρώιμων αποβολών.
Τι απαιτείται για την επιτυχή γονιμοποίηση και εμφύτευση του εμβρύου;
- Τα σπερματοζωάρια πρέπει να εναποτίθεται στον τράχηλο της μήτρας ή κοντά σε αυτόν κατά και κοντά στη στιγμή της ωορρηξίας, να ανέβουν στις σάλπιγγες και να έχουν την ικανότητα να γονιμοποιήσουν το ωάριο (ανδρικός παράγοντας).
- Η ωορρηξία ενός ώριμου ωαρίου πρέπει να λαμβάνει χώρα, ιδανικά σε τακτική και προβλέψιμη βάση (ωοθηκικός παράγοντας).
- Οι σάλπιγγες πρέπει να συλλαμβάνουν τα ωάρια και να μεταφέρουν αποτελεσματικά το σπέρμα και τα έμβρυα (σαλπιγγικός παράγοντας)
- Η μήτρα πρέπει να είναι δεκτική στην εμφύτευση εμβρύων και ικανή να τα υποστηρίζει.
Ποια συμπτώματα και σημεία μπορεί να υποδηλώνουν μειωμένη γονιμότητα στις γυναίκες;
Διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, όπως αμηνόρροια (καμία έμμηνος ρύση), ολιγομηνόρροια (λιγότερες από 8 έμμηνες ρύσεις ετησίως), μπορεί να υποδηλώνουν διαταραχές της ωορρηξίας.
Η δυσμηνόρροια, ο πόνος κατά την ούρηση, την αφόδευση και τα συμπτώματα που είναι χαρακτηριστικά προσβολής αντίστοιχων οργάνων μπορεί να αποτελούν ένδειξη της παρουσίας ενδομητρίωσης.
Το προηγούμενο ιστορικό λοιμώξεων της ασθενούς, όπως απο χλαμύδια, θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη διαταραχών των σαλπίγγων λόγω ουλών που εμποδίζουν την επαφή μεταξύ σπέρματος και ωαρίων.
Ιστορικό χρήσης φαρμάκων ή θεραπείας για καρκίνο.
Τι περιλαμβάνει η διάγνωση της γυναικείας υπογονιμότητας;
Ιστορικό. Πρέπει να γίνονται συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με το ιστορικό της ασθενούς (προηγούμενες λοιμώξεις, φαρμακευτική αγωγή, θεραπείες) και την τρέχουσα κατάσταση. Ερωτήσεις σχετικά με την έμμηνο ρύση (διάρκεια και συχνότητα), τη διατροφή, την τρέχουσα φαρμακευτική αγωγή και τη διάρκεια της επιθυμίας για τεκνοποίηση.
Γυναικολογική εξέταση. Εκτιμάται ο κόλπος, το αιδοίο, ο τράχηλος ώστε αποκλειστούν ανωμαλίες που μπορεί να είναι χαρακτηριστικές ορισμένων ασθενειών (π.χ. περίσσεια αδρογόνων, ενδομητρίωση). Εξετάζεται επίσης ο μαστός για τον αποκλεισμό της γαλουχίας (υπερπρολακτιναιμία). Το υπερηχογράφημα είναι χρήσιμο για τη διάγνωση ανωμαλιών της μήτρας και επίσης για την αξιολόγηση των ωοθηκών (ένδειξη PCOS; Ενδομητρίωμα; Προσδιορισμός της ωοθηκικής εφεδρείας).
Ορμονολογικός έλεγχος. Η ορμόνη Anti Mueller Hormone (AMH) μαζί με τον αριθμό των ωοθυλακίων (AFC) μας δίνουν μια ένδειξη του εναπομείναντος ωοθηκικού αποθέματος. Οι βασικές ορμόνες (LH, FSH, οιστρογόνα, προγεστερόνη και προλακτίνη αποτελούν μέρος της βασικής ορμονικής διάγνωσης. Η διάγνωση της λειτουργίας του θυρεοειδούς είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαγνωστικής προσπέλασης. Για το λόγο αυτό η θυρεοτρόπος ορμόνη (TSH) ελέγχεται στο αίμα.
Περαιτέρω απεικόνιση. Θα πρέπει να ελέγχεται η βατότητα των σαλπίγγων, ιδίως εάν υποπτευόμαστε ιστορικό λοιμώξεων στο παρελθόν, π.χ. χλαμύδια. Επίσης εάν η επιθυμία απόκτησης παιδιού υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα και το σπερμοδιάγραμμα του συντρόφου είναι φυσιολογικό. Επιπλέον, θα πρέπει να διενεργείται απεικόνιση της κοιλότητας της μήτρας με υστεροσκόπηση, εάν το υπερηχογράφημα θέτει υποψίες για ανωμαλίες της κοιλότητας της μήτρας.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η γυναικεία υπογονιμότητα;
Η σωστή διάγνωση και η στοχευμένη θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν πολλές γυναίκες να επιτύχουν φυσική σύλληψη με τον σύντροφό τους. Στις γυναίκες για παράδειγμα με διαταραχές της ωορρηξίας όπως στο σύνδρομο PCOS, ήδη μια σχετικά μικρή απώλεια βάρους μπορεί να αποκαταστήσει σε κάποιες τη φυσιολογική ωορρηξία και έτσι να εκπληρωθεί η επιθυμία του ζευγαριού να γίνουν γονείς.
Οι νεαρές γυναίκες, των οποίων οι σάλπιγγες δεν είναι βατές και οι οποίες όμως δεν έχουν άλλους περιορισμούς στο απόθεμα των ωαρίων τους, έχουν πιθανότητες επιτυχίας, με τα μέτρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής συγκρίσιμες με την ομάδα των μη- υπογόνιμων γυναικών της ίδιας ηλικίας.
Πώς μπορείτε να προλάβετε την υπογονιμότητα;
- Μια ισορροπημένη διατροφή, καθώς και άθληση είναι πολύ σημαντικές. Αποφύγετε το υπερβολικό βάρος, την παχυσαρκία, καθώς και το χαμηλό σωματικό βάρος, καθώς οι διαταραχές βάρους αποτελούν κίνδυνο για υπογονιμότητα. Ζητήστε εγκαίρως βοήθεια από ειδικό.
- Εάν έχετε συμπτώματα που σχετίζονται με φλεγμονή, λοίμωξη ή άλλες καταστάσεις, αναζητήστε εγκαίρως θεραπεία.
- Ο θυρεοειδής και οι μεταβολικές παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, πρέπει να αντιμετωπίζονται και να ελέγχονται τακτικά.
- Σταματήστε το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλ. Εάν η αποχή δεν είναι δυνατή, προσπαθήστε να τα μειώσετε. Βαριά ναρκωτικά θα πρέπει να αποφεύγονται εντελώς.
- Μειώστε το άγχος. Η αυτογενής προπόνηση, οι ασκήσεις μυϊκής χαλάρωσης, η γιόγκα μπορούν να μειώσουν το άγχος στην καθημερινή ζωή.
- Ασφαλές σεξ: Προστατευθείτε από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ), όπως η λοίμωξη από χλαμύδια, καθώς τα ΣΜΝ μπορούν να μειώσουν τη γονιμότητα και στους δύο συντρόφους. Πάντα να λαμβάνετε ιατρική περίθαλψη για οποιαδήποτε ασθένεια (και οι δύο σύντροφοι).
- Βεβαιωθείτε ότι έχετε επαρκή εμβολιαστική προστασία, ιδίως για την κλασική παιδική ασθένεια της παρωτίτιδας.
Χρήστος Ρουκούδης, md
Μαιευτήρας – Γυναικολόγος
Ειδικός υποβοηθούμενης αναπαραγωγής
Θέλετε περισσότερες πληροφορίες;
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του κ. Χρήστου Ρουκούδη
1 Kidd SA, Eskenazi B, Wyrobek AJ, Effects of male age on semen quality and fertility: a review of the literature, Fertil Steril 75:237, 2001.
2 Eskenazi B, Wyrobek AJ, Sloter E, Kidd SA, Moore L, Young S, Moore D, The association of age and semen quality in healthy men, Hum Reprod 18(2):447, 2003.
3 Eskenazi B, Wyrobek AJ, Sloter E, Kidd SA, Moore L, Young S, Moore D, The association of age and semen quality in healthy men, Hum Reprod 18(2):447, 2003.
4 Girsh E, Katz N, Genkin L, Girtler O, Bocker J, Bezdin S, Barr I. Male age influences oocyte-donor program results, J Assist Reprod Genet 25(4):137, 2008.
5 Hassan MA, Killick SR, Effect of male age on fertility: evidence for the decline in male fertility with increasing age, Fertil Steril 79(Suppl 3):1520, 2003.
